COMMEDİA Dell'Arte

OYUNCU TİYATROSU

​

Commedia dell'Arte'nin sozcük anlamı "usta işi oyun"dur. Bu adlandırmada "usta" olarak nitelendirilen oyuncudur. Commedia gösterilerinin oyuncuları, yazılı bir metni ezberleyerek oynayan diğer meslektaşlarından çok farklı bir ustalığa sahip olmak zorundaydılar. Doğaçlama, Commedia dell'Arte'yi diğer sahneleme biçimlerinden ayıran ve ona kendine özgü karakterini veren en önemli özelliktir. Oyuncular sahne üzerinde kendi yazarları olurlar ve dolayısıyla oyuncunun ustalığı denilen şey onun doğaçlama yeteneğidir. Commedia dell'arte oyuncusu hiçbir şeyi ezberlemez, sahneye çıkmadan önce  bir kaç dakika oyun taslağına bakar -ki bu taslaklar genelde sahne girişlerine asılırdı- ve sonra, bu taslağı sahnede ustalığına göre zenginleştirir. Rolünü doğaçlayarak oynayan oyuncu diğer oyunculardan ve seyircilerden - Commedia dell'arte oyuncularının karşısında yeri geldiğinde sahneye laf atan, oyuna karışan seyirciler vardı- gelen tepkilere her an hazır olmalıdır.  

 

Yalın bir yükseltiden ibaret olan sahnenin dekoru arka düzeydeki boyalı panolarla süsleniyor. Dekor bu kadar. Gerektiği zaman iskemleler getiriliyor. Ama genel olarak sahnede bin bir hünerle pişmiş oyuncular var. Oyuncuların kostümleri göz alıcı ve çok çeşitli. Oyuncuların gülünç olanları maske takıyorlar; ağız kısmını açıkta bırakan maskeler bunlar. Oysa âşıklar maskesiz; coşkun, pırıl pırıl gözleriyle genç erkekler ve baygın bakışlı, cilveli genç kızlar. Halk heyecanla izliyor sahnedeki oyunu. Hepsinin yüzünde ilgi ve dudaklarında hiç eksilmeyen gülümseme var. Oyuncular bir perdenin arkasından çıkıyorlar ve sahnedeki görevleri bitince onlar için ayrılmış yere gidip oturuyorlar. Oyunun en komik tipleri uşaklar. Yapmadıkları şey yok, öyle hünerleri var ki dilini yutar insan. Cambazlık onlarda, gözbağcılığı onlarda, jönglörlük onlarda. (Nutku, 1993:143)

​

Commedia Dell’arte tiyatrosu çeşitli tiplemelerden oluşmaktaydı. Oyuncuların ana temaya bağlı olarak yapacakları doğaçlamaların iskeletini bu tiplemeler belirlemekteydi. Commedia Dell’arte’nin karakterleri alışıla gelmiş tiplemelerden farklıydı. Ne masum kız, iyi, kötü, kurnaz uşak gibi melodram tiplerine nede zengin, fakir, asker, köylü gibi tiplere benzerler. Commedia Dell’arte karakterlerinin kostümleri, maskeleri, isimleri, şive kullanımları oynanan oyuna göre değişmez.

​

LAZZİ

Lazzi, oyuncuların öykünün akışını kesintiye uğratarak yaptıkları küçük skeçler veya sahnelerdir. Commedia dell'arte'da bu bölümler zekice kurgulanırdı. Bazen seyirciler sırf bir oyuncunun özel lazzosunu izlemek için oyunları seyretmeye gelirlerdi. Commedia Dell'arte'da yönetmenin görevlerinden biri oyun akışı içinde hangi lazzo oyunun neresinde kullanılacak onu belirlemekti.  Örneğin yönetmen seyircilerin sıkıldığını hissederse, oyunculardan birine "Neden ey gece! Kum saati ve mehtap..." diye bir monolog okuturdu. Bu oyuncuların "Gece Karanlığı Lazzosu"na başlamaları için bir işaret olur. Bundan sonra bütün oyuncular sahne kararmış gibi, el yordamıyla etraflarını aramaya, merdivenlerden düşmeye, kanlı cesetler bulmaya, eşyalara çarpmaya, başka bir şey sanarak ellerini elbise altlarına külotlarına götürmeye başlarlar. 

​

Bir başka lazzo örneği ise bir eylemin artarda tekrarlanarak gülünçleştirilmesidir. Oyunun bir yerinde Pantalone karakteri evine gireceği sırada oyundaki tüm karakterler teker teker evden çıkıp bir şey söylemeksizin sadece onu selamlarlar. Herkes çıktıktan sonra Pantalone bir kaç saniye bekler, o da seyircileri selamlayıp çıkar.

​

Lazzi sadece hareket ve eyleme dayalı olarak yapılmaz. Söze dayalı lazzi de vardır. "Ödeme lazzosu"nda Pulcinella'dan alacaklı olan biri ondan parasını ister. Pulcinella yerdeki tükürük kurumadan borcunu ödeyeceğini söyler. Alacaklı sevinir, fakat Pulcinella yerleri tükürüğüyle rslak tutması için bir veremli bulacağını söyleyip sahneden çıkar.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Commedia Dell’arte Oyun Kişileri

​

Commedia Dell’arte’nin bütün komedilerinde rastladığımız tipler şunlardır. Yaşlı adamlar (vecchi) Pantalone, Dottore, vb. Uşaklar (Zanni) Arlecchino, Pulcinella, vb. Âşıklar: Orazio, Flavio, Isabella, Flaminia, vb. Commedia Dell’arte oyuncusu bu karakterlerden oynadığı karakterleri farklı konumlar, olaylar ve diğer karakterlerle girdiği ilişkiler içinde doğaçlar.